Receptieve fase

Introduceren

De les begint met een filmpje uit de beeldcultuur, een fragment uit de Disney film Hercules:

 

 

Na het kijken van het filmpje bespreken we dit kort:
Waar gaat dit filmpje over?
Hoe kun je zien dat dit Goden zijn?
Welke Goden herken je?
Waar herken je ze aan?

Zo worden de leerlingen bij het onderwerp betrokken en wordt de voorkennis geactiveerd. Ze zullen Zeus (de oppergod) wel herkennen en Hades, de God van de onderwereld. Zeus straalt licht uit en heeft een gouden gloed, Hades is donker en vurig.

Vervolgens wordt het verhaal verteld van het ontstaan van de Godenwereld:

In het begin was er niets dan Chaos, een woeste leegte.

Toen ontstond, uit Chaos, Gaia, de aarde, als een dikke onregelmatige pannenkoek met bulten en gleuven - bergen en dalen.
Onder de aarde vormde zich Tartarus, de onderwereld. En boven de aarde strekte Uranos, de hemel, zich uit. Uranos liet het regenwater neerstromen op zijn moeder, de aarde. Op de aarde en rondom haar ontstonden meren, rivieren en zeeën. Gaia, moeder Aarde, werd vruchtbaar en het leven begon. Planten, bomen, en bloemen ontsproten en gingen groeien en bloeien. Allerlei soorten dieren werden geboren en gingen zich voortplanten.

Maar niet alles was vredig en mooi. Gaia en Uranos hadden samen namelijk ook een aantal gruwelijke wezens voortgebracht zoals de Honderdhanden, Briareus, Gygus en Cottus, drie enorme reuzen met ieder wel vijftig koppen en honderd armen. En de drie Cyclopen, Brontes, Steropes en Arges, ook oersterke reuzen die ieder maar één groot oog hadden, midden op hun hoofd.
Al snel begon vader Uranos zich diep te schamen voor zijn monsterlijke schepsels. Hij wilde niets meer van ze weten en sloot ze voor eeuwig op, ergens ver en diep in Tartarus. Maar Gaia, de moeder, hield van haar kinderen en smeekte Uranos ze vrij te laten. Uranos luisterde echter niet naar haar. De monsters bleven gevangen. Ze brulden en stampten en gingen als gekken tekeer in het onderaardse. Ten einde raad vroeg Gaia om hulp bij zeven andere reuzen, de Titanen, ook kinderen van haar en Uranos.

De Titanen besloten eerst de Honderdhanden en de Cyclopen te bevrijden om vervolgens met zijn allen ten strijde te trekken tegen hun vader. Een vreselijk gevecht ontstond dat de aarde deed trillen en dreunen op zijn grondvesten en de hemelen stormen en donderen. De strijd duurde dagen en dagen, jaren en jaren, maar leek onbeslist te blijven. Tenslotte gaf Gaia aan Cronos, de jongste Titaan en leider in de strijd, een sikkel van vuursteen. Toen Uranos sliep sloop Cronos naar hem toe en doodde hem door in één krachtige haal zijn geslachtsdelen af te hakken. Uit de bloeddruppels en het schuim dat in zee viel werd Aphrodite geboren, de beeldschone godin van de liefde.

Cronos was nu heerser van de hemelen. Maar hij was net zo'n hardvochtige wrede schurk als zijn vader. Hij dreef zijn medestrijders, de Honderdhanden en Cyclopen meteen weer terug in de onderwereld en sloot ze opnieuw voor de eeuwigheid op.
Gaia was woedend op hem, ze schreeuwde hem toe: "Je bent geen haar beter dan je vader! Maar kijk maar uit jij, ook jij wordt nog eens door je eigen kind ten onder gebracht!".
De dag dat Rhea, ook een reuzin en de vrouw van Cronos, haar eerste kind kreeg, dacht Cronos aan deze woorden. Om het onheil af te wenden besloot hij de baby, het was een meisje - Hestia, op te eten. Toen er in de jaren er na weer kinderen werden geboren at Cronos ze iedere keer zo snel mogelijk op.

Na vijf kinderen, drie meisjes en twee jongens, had Rhea hier schoon genoeg van. Ze bedacht een list om het zesde kind, de kleine Zeus, te sparen. Ze wikkelde een steen in de luiers gaf dit huilend aan haar man alsof het een pasgeboren baby was. Cronos slokte het pakketje in één grote hap op. Gelukkig, hij had niets gemerkt!
De echte baby werd schuilgehouden op het eiland Kreta. Drie bergnimfen zorgden voor het jongetje. Ze hingen hem in een gouden wiegje, hoog aan een boom zodat Cronos, als hij toch zou gaan zoeken, het kind niet op de aarde zou kunnen vinden. Een geit, Amalthea, zorgde voor melk voor de kleine Zeus. Verder kreeg hij veel honing waar hij sterk en mooi van werd. De volgelingen van Rhea op Kreta hielpen door luidruchtige wapendansen uit te voeren. Door het lawaai kon Cronos het gebrul van de baby niet horen.

Het plan lukte. Zonder dat Cronos ook maar iets door had, groeide Zeus op tot een mooie jonge god. Toen hij oud genoeg was hielp zijn moeder hem aan een baan als wijnschenker bij zijn vader. Op een dag gaf ze hem een braakmiddel dat hij stiekem door de wijn voor zijn vader moest mengen. Zeus gaf de wijn aan Cronos en toen die het opdronk braakte hij eerst de steen en vervolgens alle kinderen die hij had opgegeten uit: eerst de jongens, Poseidon en Hades, daarna de meisjes, Hera, Demeter en Hestia. Ze bedankten hun jongste broer en besloten onder zijn leiding Cronos van de troon te stoten.

Cronos kreeg echter hulp van zijn reuzenbroers, de Titanen en van een verwant reuzengeslacht de Giganten. De Titaan Atlas voerde de reuzen aan. Er volgde een heftige strijd van jaren en jaren maar geen van beide partijen kon de overwinning behalen.
Na tien jaren oorlog bevrijdde Zeus de oude vijanden van zijn vader, de Cyclopen en Honderdhanden uit Tartarus om hem te helpen. De Cyclopen waren uitstekende smeden. Ze ontstaken een groot vuur en smeedden voor Zeus felle bliksemschichten en vervaarlijke donderslagen die hem onoverwinnelijk zouden maken. Voor Hades maakten ze een helm die hem onzichtbaar kon maken. Poseidon beloonden ze met een puntige drietand.
De Honderdhanden hielpen door met al hun handen tegelijk de reuzen met stenen te bekogelen.
Zo lukte het Zeus uiteindelijk toch zijn vader te doden en de strijd te winnen. De Titanen werden opgesloten in Tartarus. Behalve dan hun leider Atlas. Hij kreeg voor straf de zware taak voor altijd de hemel op zijn schouders te dragen.

Zeus en zijn broers besloten de macht in de hemel boven de aarde, in de zeeën rond de aarde en in Tartarus, het donkere gebied onder de aarde, eerlijk te verdelen door erom te loten. Zeus werd de heerser van de hemelen en daarmee ook de machtigste van alle goden. Hij koos de berg Olympus, de hoogste berg van de wereld als woonplaats van de goden. Hij en zijn broers en zussen, de andere goden, worden sindsdien ook wel de Olympiërs genoemd.
Zeus' jongste broer Poseidon wordt de heerser van de zeeën. Hades, de oudste broer, krijgt de macht over Tartarus, de onderwereld, waar mensen na hun dood worden beoordeeld op hun leven.
De Cyclopen gingen in de buik van de aarde wonen. In hun onderaardse smidse smeedden ze vele gereedschappen en wapens zoals de bliksemschichten voor Zeus. Soms, bijvoorbeeld bij de vulkaan de Etna, zie je nog steeds de vonken boven de aarde uit spatten.

 
Informeren

Aan de hand van de volgende beelden wordt er met de leerlingen beelden beschouwd.

Aan de hand van de fasen van Parson worden de vragen gesteld. Dit schilderij is De Geboorte van Venus van de Italiaanse kunstschilder Sandro Botticelli.
Fase 1 (het associatieve stadium): Wat kun je zeggen over de vrouw in het midden?
Ze is naakt en ze staat op een schelp. Ze is heel wit en probeert zichzelf te bedekken. Ze wordt door de man en vrouw links het strand opgeblazen en ze wordt opgevangen door de vrouw rechts.

Fase 2 (het mimetische stadium): Kun je aan dit schilderij zien dat het om een Godin gaat? Nee, want ze ziet er gewoon uit als een mens. Hoe weten we dan dat dit schilderij over Aphrodite gaat? Omdat het schilderij misschien zo heet. En waardoor kunnen we dat nog meer weten? Weet iemand hoe Aphrodite werd geboren? Door het verhaal van haar geboorte kun je het weten. Precies, bij de meeste goden hoort ook een verhaal, een mythe.
Waar zou ze de Godin van kunnen zijn? Misschien de Godin van de schoonheid want ze is mooi wit en dun en ze heeft heel lang haar.
Aphrodite is de Godin van de liefde, schoonheid en vruchtbaarheid. Hoe zou jij haar afbeelden?
Ik zou haar heel mooi maken en met symbolen van liefde erbij.

Fase 3 (het expressieve stadium): Wat krijg je voor gevoel als je naar dit schilderij kijkt? Hoe komt dat?
Het schilderij straalt rust uit, er zitten ook veel lichte kleuren in. Ze hebben allemaal een rustige gezichtsuitdrukking.

Fase 4 (het formele stadium): Welke kleurcontrasten zie je op het schilderij? Wat gebeurt er met het schilderij door deze contrasten? Licht/donker contrast. Doordat ze vrouw zo wit is en de achtergrond donker valt ze heel erg op, de aandacht gaat naar de lichte personen. Daardoor weet je dat het schilderij om haar draait en ze staat in het midden.

Vervolgens geef je toelichting  op het schilderij: Op dit schilderij is de geboorte van Venus, Aphrodite, afgebeeld. Ze werd geboren uit het schuim van de zee (verteld in het beginverhaal). Op dit schilderij zie je aan de linkerkant een vliegende man (de wind Zephyr) en een vliegende vrouw (de bries Aura), allebei met vleugels. Langs hen vallen rozen omlaag. In het midden van het schilderij zie je een naakte vrouw, dit is Aphrodite, met lang golvend haar op een grote schelp staan, die op water drijft. Aan de rechterkant zie je een vrouw (de horae van de lente) met een bloemetjes urk aan en lang golvend haar, zij reikt Aphrodite een mantel aan. Haar Griekse naam, Aphrodite, werd afgeleid uit aphros, schuim. Aphrodite is de Godin van de liefde, schoonheid en vruchtbaarheid.

Fase 1 (het associatieve stadium): Wat zie je op dit beeld?
Het is een engel met pijl en boog en hij heeft vleugels, ook heeft hij golvend engelenhaar.
Zou dit ook een god zijn? Het is geen mens, want hij heeft vleugels, maar ik weet niet of een engel een god is. Dit is de god Eros. Welke kenmerken uit dit beeld zou je toeschrijven aan zijn goddelijkheid? Dan toch de vleugels, hij kan vliegen, en de pijl en boog zal hij ook ergens voor gebruiken, voor zijn speciale krachten.

Fase 2 (het mimetische stadium):  Is dit een realistisch beeld?
Het beeld ziet er heel echt uit, je kunt meteen zien wat het voorstelt. Het is een engel en die bestaan niet, dus het ook een niet-realistisch beeld.

Fase 3 (het expressieve stadium): Wat zouden de pijl en boog betekenen bij deze God, waarvoor gebruikt hij die? Ik denk niet dat hij het gebruikt om mensen of goden dood te schieten omdat hij een engel is. Ik denk dat hij Cupido is die mensen verliefd maakt met zijn pijlen.
Dat klopt inderdaad, het is Eros, de god van de liefde en het schoonheidsverlangen en voortplanting in de natuur. Zijn equivalent in de Romeinse mythologie is Cupido (ook Amor genoemd). Eros was de zoon van Aphrodite en Ares. Eros maakt gebruik van pijl en boog om op mensen te schieten. Als hij dan iemand geraakt heeft, is deze op slag verliefd. Zelfs de goden waren niet veilig voor hem.

Fase 4 (het formele stadium): Wat zie je aan de houding van Eros? Hij heeft een beweeglijke houding. Het lijkt alsof hij straks een pijl gaat schieten of er net een geschoten heeft. Waar zie je dat aan? Hij heeft zijn armen gestrekt en zijn voet staat iets van de grond. Ook kijkt hij de kant op waar hij wil schieten.
 

Instrueren

Bedenk zelf een Griekse God en schilder deze. In je tekening moet duidelijk te zien zijn wat de eigenschap is van je God. Je kunt hiervoor zowel de vorm van je god, als de achtergrond/kleuren van je tekening gebruiken. Je kunt ook gebruik maken van symbolen.
Wat voor vormen kun je gebruiken? Je kunt hierbij denken aan organische vormen of geometrische, ronde vormen, hoekig. Hoe kun je kleuren gebruiken om je vorm kracht bij te zetten? Wat is bijvoorbeeld een hele krachtige kleur, felle kleuren of juist lichte. Dit vorm-en kleurgebruik is afhankelijk van je idee van een god.
Maak eerst 2 à 3 schetsen, daar kies je er een van en die werk je uit tot schilderij.